BROER VAN BETEKENIS

Geen enkele Nederlandse film heeft me zo langdurig aan het denken gezet als Bankier van het verzet. Niet alleen kan de productie wedijveren op het platform van de wereldcinema en vertelt hij een onderbelicht verhaal uit de Tweede Wereldoorlog, de film is ook een fijnbesnaarde vertelling van mense-lijke waarden en opoffering.

De grote les uit deze film is voor mij de constatering dat mensen uit de bovenste klasse toch een hart kunnen hebben voor samenhorigheid en niet alleen het eigenbelang voorop stellen, zoals ik dat tot mijn spijt in de huidige maatschappij telkens weer observeer. Wellicht was ik in mijn teleurstelling – of zelfs verbittering – de inspanningen van industrieel Oskar Schindler om tijdens dezelfde oorlog mensen te redden, alweer vergeten.

Ik moet toegeven dat het verhaal van de bankiers Walraven van Hal en zijn broer Gijsbert, die in de Tweede Wereldoorlog de financiering van het verzet verzorgden, mij onbekend was. Daar zal ik niet de enige in zijn. In dat opzicht heeft de film een onderwijskundig karakter. Misschien mag een deel van de aandacht die Anne Frank te beurt valt, verdeeld worden over mensen als Van Hal en Hannie Schaft. Bankier van het verzet toont aan dat de Nederlandse film volwassen is geworden en werpt licht op een vergeten oorlogsheld, die helaas niet de nationale gevoelens van respect wegsleept die de Soldaat van Oranje opeist.

Op een persoonlijk vlak greep de film me aan, omdat ikzelf geen broer van betekenis heb gekend en in dit verhaal een verwantschap proefde die kennelijk niet voor iedereen is weggelegd. Verhalen die je aanspreken, in woord of in beeld, sluiten namelijk onbewust aan bij eigen levenservaringen. ‘Het begint bij mijn broer,’ zegt Gijsbert van Hal aan het begin van de film. Een persoonlijk raakvlak met uitingen van kunst werpt meteen een schaduw over recensies in het algemeen en zeker over die van recensenten die op een voetstuk worden geplaatst. Alsof hun mening alleszeggend is. Gaat het niet om jouw mening en die van mij?

Niet iedereen is even lovend over de film. Zo zouden er veel historische onjuistheden in het verhaal zitten. Gebaseerd op een waargebeurd verhaal, is bij aanvang van de film op het bioscoopscherm te lezen. Dat geeft meteen een verklaring voor de op zich correcte observaties over feit en fictie. Film is een medium waarin aan verwachtingen van de kijker voldaan dient te worden. En spanning is daarbij een onmisbaar element. Dit gegeven levert misschien wat onwaarheden op, maar maakt het verhaal boeiender.

Walraven van Hal wordt neergezet als een betrokken, warm mens. Een man die goed wil doen en de zorgen, angst en vertwijfeling zijn van z’n gezicht af te lezen. Helaas redt hij het niet en sterft hij voor een vuurpeloton. ‘Nooit meer oorlog’ is de boodschap van de jaarlijkse dodenherdenking. Het is een aantoonbaar feit dat gefortuneerden in onze samenleving onbaatzuchtig kunnen geven aan anderen. Helaas zien we in mijn beleving in vredestijd daar weinig van terug.

Sinds 2010 (niet eerder) heeft Amsterdam een monument voor Walraven van Hal. Het monument staat tussen de bomen in het plantsoen op het Frederiks-plein, tegenover de Nederlandse Bank. Of eigenlijk moet ik zeggen: het ligt in het plantsoen. Het bestaat uit een levensgrote boom van brons, die op de bestrating ligt. De volgende keer als ik in de hoofdstad ben, zal ik zeker deze plek bezoeken om even stil te staan bij een landgenoot die voor mijn tijd leefde en die zijn eigen gegarandeerde, welgestelde bestaan in de waagschaal legde om onbekende landgenoten te dienen.